Recht uit het hart.

Iemand vroeg mij een tijdje terug: ‘Wanneer schrijf jij nu eens een boek?’ En ik antwoordde: ‘Als ik nu een boek zou schrijven, dan zou het een heel boos boek worden’. En dat wil ik niet. Ik wil geen boos boek schrijven. Ik wil een poging doen uit te leggen waarom het zo’n boos boek zou worden.
 
Bij de geboorte is een mens nog ongevormd: een vat vol potentieel en beperkingen. Als hij of zij dat potentieel gaat ontdekken en ontplooien, vormt zich een ik, een individu. Wanneer dit onmogelijk wordt gemaakt door trauma of door bijvoorbeeld een restrictieve opvoeding, kan het niet beginnen. Dat wil zeggen dat de startvoorwaarden van het leven niet tot stand komen en de mens niet vooruitkomt. Hij of zij zal de neiging hebben om te focussen op het verleden en in oude gedragingen, overtuigingen en patronen blijven steken. Het ontbreekt dan aan het vermogen om te leven vanuit wat misschien wel de essentie is van het mens-zijn: het vermogen tot ontwikkeling, telkens opnieuw kunnen beginnen, of zelfs opnieuw geboren worden. Een heel helder stukje tekst uit ‘The human Condition’ van Hannah Arendt, over het beginsel van de nataliteit.
 
Wij groeien allemaal op met de overtuiging dat ouders hun kinderen lief hebben. Maar… een kleine groep ouders lukt het niet om hun kinderen liefde en veiligheid te bieden. Soms worden ouders overspoeld door hun eigen sores. Ouderliefde is niet vanzelfsprekend, ook al willen we nog zo graag in die illusie blijven geloven. Soms worden kinderen misbruikt en soms worden kinderen fysiek of mentaal mishandeld. Soms zijn ouders zo niet in staat het leven te nemen, dat ze hun eigen existentiële pijn verdoven. Ze zijn verslaafd aan alcohol, drugs, pillen, gokken, seks of wat dan ook. Kinderen die met zulke ouders moeten opgroeien, hebben geen makkelijke start in het leven. Ze groeien op in privé-oorlogsgebied en vaak durven ze hun eigen beroerde situatie niet onder ogen te zien. De overtuiging dat ouders hun kinderen lief hebben, ook al is de situatie nog zo beroerd, maakt dat kinderen op de één of andere manier proberen te overleven. En hoe wonderlijk het soms ook mag lijken, de meeste groeien op, worden volwassen, gaan thuis weg en ogenschijnlijk hun eigen leven leiden. Of misschien zou ik beter kunnen schrijven, gaan hun eigen leven lijden? Eén van mijn favoriete overlevingsstrategieën is de eigen ellende bagatelliseren. Er is altijd wel iemand die het slechter getroffen heeft. Er is altijd wel iemand die de hulp beter kan gebruiken. Zo erg is het allemaal niet. En toch ben ook ik zo’n kind wat in privé-oorlogsgebied heeft moeten opgroeien.
 
Eenmaal ‘volwassen’ gaan deze kinderen de reis van het leven aan met een flinke berg bagage.  Bagage die je onderweg in het leven eigenlijk niet heel handig van pas komt. De koffer is kapot, de kleding is stuk en smerig. De bagage stinkt en is smerig en heeft hoog nodig een flinke wasbeurt nodig. Maar de meeste van deze kinderen die ‘volwassen’ geworden zijn, hebben helemaal niet door wat ze bij zich hebben. Ze zijn zich lang niet bewust van hun bagage. En zo storten ze zich in de levensreis. Als ze geluk hebben komen ze een leuke reisgenoot tegen en kunnen ze beetje bij beetje de bagage wat oplappen, wat items vervangen en valt het niet zo op dat de inhoud van de koffer die ze bij zich hebben het daglicht eigenlijk niet zo goed kan verdragen. Bij hun partner zoeken ze de liefde en het begrip die ze in hun jonge jaren hebben moeten ontberen. En als ze het niet bij hun partner zoeken, dan in die ene bijzondere vriendschap of bij die ene die altijd zo goed lijkt te begrijpen. Het maakt eigenlijk niet uit waar. Een mensenkind wat zo opgroeit zoekt liefde nog op de vuilnisbelt en vaak is een uitgestoken hand al voldoende voor zo’n mensenkind om zichzelf helemaal kwijt te raken. Zelfs als er achter die uitgestoken hand wederom de intentie van misbruik zit. En ik kan uit eigen ervaring zeggen: dat kan behoorlijk funest zijn voor je relatie.
 
Vaker hebben ze pech. Dan komen ze een verkeerde reisgenoot tegen. Iemand die net als zij ook zo’n koffer met smerige inhoud bij zich heeft. Ze weten niet beter en elk sprankeltje aandacht wat maar naar liefde riekt, is voldoende om de ogen te sluiten voor de werkelijkheid. Vaak zet zich dan de dynamiek voort, is er wederom sprake van verslavende patronen, is er wederom sprake van geweld en misbruik. En vaak worden er uit zo’n relatie ook weer kinderen geboren, die op hun beurt ook weer op moeten groeien in privé-oorlogsgebied.
 
 
Kinderen die in deze gezinsdynamieken moeten opgroeien hebben vette pech. De ouders zijn getraumatiseerd en omdat ouders (en omgeving) dit vaak zelf niet door hebben, traumatiseren ze op hun beurt weer hun eigen kinderen. En soms worden ze ‘groot’ om dan in de hulpverlening terecht te komen. Als ze pech hebben, wordt hen dan ander gedrag aangeleerd. Alsof je daarmee het eigenlijke trauma oplost! Of ze belanden in het cirkeltje van de ‘spirituele geesten’, die hen dan doodleuk gaan vertellen, dat ze deze ouders zelf uitgezocht hebben om in dit leven ‘iets’ te leren. Lekker, zo’n pleister met bloemetjespatroon van liefde en vrede op een stinkende en rottende wond.
 
Gelukkig zijn er ouders die door hebben dat er iets niet klopt. Ze zien dat hun kind(eren) problemen hebben en ze vermoeden dat dit wel eens iets te maken zou kunnen hebben met die oude koffer met stinkende inhoud die ze ergens op een stoffige zolder verstopt hebben. Het kind laat leer- en/of gedragsproblemen zien. Met een beetje pech krijgt het ook al op jonge leeftijd een etiketje opgeplakt. Met stomme verbazing en vaak ingehouden woede kijk ik naar een samenleving die zich geen vragen lijkt te stellen bij het snel toenemende aantal kinderen met etiketjes. Etiketje er op, pilletje er in, probleem opgelost. Tja…. We leven nu eenmaal in een maatschappij waarin tijd echt geld waard is en de meeste medici, therapeuten, de pharma industrie, noem maar op, hebben ook behoefte aan geld, dus…..
 
De ouder die door heeft dat er iets niet klopt, heeft het lef die oude koffer van de stoffige zolder te halen. Ze maken die koffer open, of halen de rottende lijken uit de kelder, zetten het midden in het zonlicht en kijken er naar, onderzoeken het en met een beetje geluk kunnen ze na een tijdje erkennen dat ze met deze ellende opgegroeid zijn. Als ze geluk hebben, vinden ze die ene therapeut die begrijpt, weet wat er nodig is, de hand uitsteekt en er kan zijn om samen die hele smeerboel te gaan bekijken. Misschien valt het woordje getraumatiseerd wel, en o! dat is wel het laatste wat we willen horen, want dan zou dat kunnen betekenen dat er iets echt goed mis is met ons. Maar dat betekent het juist niet. Getraumatiseerd betekent niet dat jij niet deugt, maar zegt iets over de omstandigheden waarin je je bevonden hebt. Die deugden niet! Met wat liefdevolle aandacht, wat systemisch werk om de vaak onbegrijpelijke patronen te doorzien, heel veel geduld, tranen en tijd, kun je langzaam, ergens in die smerige warboel, de liefde gaan ontdekken die er wel degelijk is. Ook al lijkt de liefde er soms echt niet te zijn, ze is er wel degelijk. Want liefde is de bron van waaruit alles ontstaat. Ook het onbegrijpelijke gedrag van grote en kleine mensenkinderen.
 
En de ouder die dat lef heeft, zegt tegen zijn of haar kind met die leer- en/of gedragsproblemen: ‘Ga jij maar lekker spelen, ik los mijn problemen zelf wel op’. Want het is mijn stellige overtuiging dat een kind wat de aangewezen patiënt in een gezin lijkt te zijn, vanuit liefde probeert op te lossen, wat de ouder zelf niet op de rit krijgt. Dus aan het kind: ga lekker spelen. En aan de ouder: neem je verantwoordelijkheid, want alleen zo kun je uit je kinderschoenen stappen en een volwassen en evenwichtige ouder worden.
 
Eenvoudig? Alles behalve. Mogelijk? Volgens mij wel.
 
Als de dag van gisteren
 
wij weten als de dag van gisteren
zullen wij opnieuw opstaan
en bestrijden al wie de vogel wil doden
en als wij vallen vliegt zij
op uit onze hand
het kloppende hart van de mens
en een vogel die zingt                                   Bert Schierbeek (overgenomen uit Niemandskinderen)
.

---